Slaat Iran straks weer terug tegen Israël na de Israëlische aanval op Iran van 26 oktober in alle vroegte, en dan weer, en dan weer, tot eerder vroeger dan later het hele Midden-Oosten in lichterlaaie staat? De Amerikaanse leiders hopen intens dat het klaar is nu Israël zich heeft gevoegd naar hun druk om bij zijn nieuwe vergeldingsactie letterlijk explosieve doelen uit de weg te gaan, zoals olie-en-gasinstallaties en met name het Iraanse nucleaire programma. Premier Netanyahu beschuldigt Teheran er sinds jaar en dag van onder het mom van een vreedzaam programma in feite atoomwapens te ontwikkelen (waarmee Iran Israëls nucleaire-wapen monopolie in het Midden-Oosten zou teniet doen). Hij heeft er nooit een geheim van gemaakt klaar te staan om dat programma te elimineren; en dit was natuurlijk zijn kans. In plaats daarvan hebben naar verluidt zo’n honderd Israëlische gevechtsvliegtuigen en drones eerst Iraanse luchtverdediging en vervolgens de productie van ballistische raketten en drones bestookt.
Hoe groot precies de schade is, is nog niet helemaal duidelijk. Volgens Israël groot – zo’n beetje de hele productie van raketten kapot, zegt het, voor járen – en volgens Iran klein – niks aan de hand. De Iraanse rakettenproductie is omvangrijk, en verspreid over het land, en deskundigen zeggen dat de Israëliërs met hun claim overdrijven. Maar de schade aan de luchtverdediging, waaronder radarinstallaties en het Russische S-300 systeem, zou zorgwekkend zijn: in feite zou belangrijke energie-infrastructuur, waaronder olieraffinaderijen en gasvelden, nu onbeschermd liggen in het geval van een volgende Israëlische aanval.
Maar gaat Iran terugslaan, zelf of met de hulp van zijn bondgenoten? Uit de reactie van opperste leider ayatollah Ali Khamenei valt zoals gebruikelijk weinig op te maken. In een toespraak in Teheran zei hij zondag dat de aanval ,,noch moet worden gebagatelliseerd noch overdreven”. De autoriteiten zouden ,,bekijken en precies uitzoeken wat er moet worden gedaan” om Israël te laten zien ,,wie het Iraanse volk is”.
Welnu, het Iraanse volk is in elk geval uitgeput. Het heeft de afgelopen jaren met herhaalde opstanden (de economische van 2018 en 2019 en de veel politiekere Mahsa Amini-opstand van 2022 ) duidelijk gemaakt wat het van het islamitische regime vindt: niet veel goeds. Corruptie en wanbeheer hebben een economisch drama veroorzaakt dat nog eens wordt versterkt door internationale sancties tegen het nucleaire programma en tegen andere schendingen. Daarbovenop komt de politieke repressie, waaronder, maar lang niet alleen, de verfoeide kledingvoorschriften.
Dat het regime weet hoe problematisch zijn binnenlandse situatie is, blijkt uit de recente pogingen weer met de VS in gesprek te raken over het nucleaire akkoord, dat in 2018 door toenmalig president Trump werd verlaten, om langs die weg van sancties af te komen. In een voor Iraanse begrippen buitengewoon tegemoetkomende rede tot de Assemblee van de Verenigde Naties suggereerde president Pezeshkian een maand geleden dat ook over andere zaken gepraat kon worden.
Maar ja, dat was toen, en voorlopig is de tijd van praten voorbij. De vraag was, gaat Iran terugslaan. Mijn inschatting is: ja, niets-doen kan niet want vernederend. En dan, hoe? De aanval van 26 oktober was de Israëlische reactie op de Iraanse raketaanval op Israël op 1 oktober die weer reageerde op de Israëlische liquidatie van onder anderen naaste Iraanse bondgenoten. De commandant van de machtige Islamitische Revolutionaire Garde beloofde 28 oktober dat ,,de bittere consequenties” van 26 oktober voor Israël ,,onvoorstelbaar zullen zijn”. Maar een nieuwe Iraanse raketaanval zal zonder meer leiden tot Israëlische vergelding – en dan waarschijnlijk wél tegen nucleaire of energiedoelen. ,,Dit regime moet een simpel principe begrijpen: wie ons verwondt, die zullen wij verwonden”, zei Netanyahu op 26 oktober.
Voor een situatie als de huidige is Irans voorwaartse verdediging bedoeld. Buitenlandse bondgenoten als het Libanese Hezbollah en Palestijnse Hamas moeten vijanden Israël en Amerika op afstand houden. Maar deze zijn juist zwaar verzwakt onder aanhoudende Israëlische bombardementen in respectievelijk Libanon en Gaza. De Houthi’s in Jemen, Iraakse milities en ja, ook de Syrische president Assad weten wat hun te wachten staat in het geval zij tegen Israël in actie zouden komen.
De gevaarlijkste variant is dat Teheran zijn nucleaire strategie herziet en besluit de laatste stap naar een kernwapen te zetten. Volgens het Internationaal Atoomenergie Agentschap heeft Iran als het daartoe besluit in een kwestie van weken voldoende hoogverrijkt uranium voor drie bommen - met dank aan Trumps vertrek uit het nucleaire akkoord. Het zou nog eens anderhalf jaar kosten om daarvan inzetbare wapens te produceren.
Een topadviseur van opperste leider Khamenei, oudminister van Buitenlandse Zaken Kamal Kharrazi, zei in mei voor Al-Jazeera televisie dat Iran geen andere keuze heeft dan een kernbom te bouwen als zijn overleven wordt bedreigd. Het gevaar is alleen groot dat zo’n besluit juist die Israëlische aanval losmaakt die het overleven van het regime bedreigt. En dan met de in dat geval noodzakelijke steun van de Amerikanen.